ODB thema: Wat is een universeel basisinkomen (UBI)?

O

Een universeel basisinkomen (UBI) is een overheidsprogramma waarbij elke volwassen burger regelmatig een vast bedrag ontvangt. Het doel is om armoede te verminderen en bureaucratische sociale programma’s te vervangen. Het concept wint aan populariteit, vooral vanwege de impact van automatisering en technologie op de arbeidsmarkt.

Belangrijkste punten

• Het idee van een gegarandeerd inkomen voor burgers bestaat al eeuwen.
• In Europa is het debat over UBI actueel, met discussies op zowel nationaal als EU-niveau.
• Voorstellen voor een UBI variëren, maar de kern is dat elke burger een vast maandelijks bedrag ontvangt.
• Kritiek op UBI richt zich vooral op de potentiële kosten en de economische haalbaarheid.

Het begrip universeel basisinkomen (UBI)

Het idee om iedereen een basisinkomen te geven, gaat eeuwen terug. De Engelse filosoof Thomas More besprak het al in zijn 16e-eeuwse boek “Utopia”. Andere voorstanders waren Thomas Paine, Martin Luther King Jr. en recentelijk Elon Musk. In Europa zijn er verschillende vormen van sociale bijstand, maar een echt universeel basisinkomen is nog niet ingevoerd. Door economische veranderingen en de opkomst van automatisering is het idee echter weer relevant geworden.

In 2023 publiceerden onderzoekers van OpenAI en de University of Pennsylvania een studie over de impact van AI op de arbeidsmarkt. Volgens deze studie zou 80% van de Amerikaanse beroepsbevolking minstens 10% van hun werktaken beïnvloed zien door grote taalmodellen, een type AI dat tekst kan verwerken en genereren. Voor 19% van de werknemers zou zelfs 50% of meer van hun taken beïnvloed kunnen worden. Deze trends zijn ook relevant voor de Europese arbeidsmarkt.

Voorstanders van UBI

Voorstanders van UBI geloven dat een gegarandeerd inkomen van de overheid kan helpen om armoede te voorkomen, vooral in een economie waar banen door automatisering verdwijnen. Een UBI kan ook mensen helpen die moeite hebben om in aanmerking te komen voor andere overheidsprogramma’s. In Europa komt politieke steun voor UBI vooral van progressieve partijen, maar ook enkele prominente figuren aan de rechterkant van het politieke spectrum hebben hun steun uitgesproken. De conservatieve econoom Milton Friedman stelde bijvoorbeeld dat een “negatieve inkomstenbelasting” zou helpen armoede te verlichten zonder dat mensen hun vertrouwen in het systeem zouden verliezen.

Een voorbeeld van een UBI-voorstel

Tijdens de presidentscampagne van 2020 in de VS stelde Andrew Yang zijn “Freedom Dividend” voor, waarbij elke Amerikaan ouder dan 18 jaar elke maand $1.000 zou ontvangen. Hoewel Yang later uit de race stapte, hebben sommige lokale overheden UBI-pilotprojecten gestart. In Europa zijn er ook diverse pilotprojecten uitgevoerd, zoals in Finland, waar een UBI-experiment werd uitgevoerd om de effecten op werkgelegenheid en welzijn te onderzoeken. Dit project gaf 2.000 werklozen een maandelijkse uitkering van €560, zonder verplichting om werk te zoeken.

Kritiek op UBI

Een belangrijk kritiekpunt op UBI zijn de kosten. In de VS zou Yang’s Freedom Dividend van $1.000 per maand voor elke volwassene $2,8 biljoen per jaar hebben gekost. In Europa zouden vergelijkbare programma’s ook aanzienlijke bedragen vergen. Critici wijzen op de uitdaging om voldoende financiering te vinden zonder de economie te schaden. Een andere veelgehoorde kritiek is dat een gegarandeerd inkomen mensen zou ontmoedigen om te werken. Experimenten in Finland en andere Europese landen suggereren echter dat dit effect beperkt is, omdat de meeste mensen het basisinkomen gebruiken om hun positie op de arbeidsmarkt te versterken.

UBI in Europa

Er is momenteel geen nationaal UBI-programma in Europa, maar er zijn wel talloze pilotprojecten uitgevoerd door gemeenten en non-profitorganisaties. Volgens Stanford University’s Basic Income Lab zijn er wereldwijd 155 UBI-experimenten geweest, waarvan er momenteel 67 actief zijn.

Steun voor UBI

De toekomst van UBI hangt af van politieke steun. In Europa tonen onderzoeken aan dat de steun voor UBI varieert, afhankelijk van factoren zoals leeftijd, inkomensniveau en politieke voorkeur. Jongeren en lage-inkomensgroepen zijn over het algemeen positiever over UBI dan oudere en hogere-inkomensgroepen.

Voor- en nadelen van UBI

Voorstanders van UBI stellen dat het armoede zou verminderen en inkomenszekerheid zou bieden, wat positieve effecten zou hebben op de fysieke en mentale gezondheid. Ook kan UBI de kosten van het beheren van op middelen gebaseerde sociale vangnetprogramma’s verlagen. Critici wijzen echter op de hoge kosten en mogelijke negatieve effecten, zoals een verminderde werkmotivatie.

Conclusie

Universeel basisinkomen (UBI) is een systeem waarbij de overheid elke volwassen burger regelmatig een vast bedrag geeft, zonder voorwaarden met betrekking tot rijkdom of werkgelegenheid. Het doel is om armoede te verminderen en basisbehoeften te helpen dekken. In Europa is het debat over UBI levendig, vooral gezien de ontwikkelingen op het gebied van AI en automatisering. Hoewel er nog geen breed gedragen UBI-programma is, blijven pilotprojecten en politieke discussies het idee verder verkennen.

Enkele boeken over het onderwerp

• “Gratis geld voor iedereen: en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen” door Rutger Bregman
• “Het basisinkomen” door Leo Jansen
• “Basisinkomen: een casus voor een mondiaal economisch recht” door Jurgen Maes
• “Kunstmatige intelligentie” door Max Welling
• “AI: Alsmaar Intelligenter” door Stefan Buijsman
• “De vierde industriële revolutie” door Klaus Schwab (vertaald in het Nederlands)

Tekst: Redactie ODB
Afbeelding: Unsplash / linus-Nilson / Redactie ODB