Noorwegen is het eerste land in Europa en binnen de NAVO dat de militaire dienst vanaf 2015 verplicht maakt voor beide geslachten. Het waren jonge Noorse feministes die campagne hebben gevoerd voor wat zij zien als een volgende stap in de gelijkstelling van vrouwen. Niet iedereen is het daarmee eens. Noorwegen kende al een vrijwillige militaire dienst voor vrouwen, die momenteel 10 procent van de Noorse strijdkrachten uitmaken. Vanaf 2015 is deelname echter niet meer vrijwillig.
De Noorse regering hoopt dat het aandeel vrouwen in het leger in 2020 wordt verdubbeld. Argumenten zijn onder meer dat het leger hiermee een menselijker karakter krijgt en dat vrouwen in landen als Afghanistan beter benaderd kunnen worden door vrouwelijke militairen.
De Noorse dienstplicht is niet democratisch: maar weinig mensen worden opgeroepen, meestal hoogopgeleiden met de juiste kennis voor technologische militaire taken. Zoals de minister van defensie, Anne-Grethe Strøm-Erichsen, het uitdrukte: “We voeren geen dienstplicht voor mannen en vrouwen in omdat we behoefte hebben aan meer soldaten, maar omdat we de beste nodig hebben.”
Ellen Elster woont in Noorwegen en is actief bij War Resisters’ International. Volgens haar is het vooral opmerkelijk dat het jonge vrouwen waren binnen de socialistische partij, doorgaans fel gekant tegen oorlogsvoering, die voor verplichte militaire dienst voor vrouwen ijverden. Hun argument is dat vrouwen dezelfde rechten, maar ook dezelfde plichten moeten hebben als mannen.
Elster vraagt zich af wat er gebeurd is met het voormalige feministische standpunt dat was gebaseerd op de waarden van waardigheid, anti-patriarchaat en non-hiërarchie, en niet op automatische gelijkheid volgens de voorwaarden van de mannelijke maatschappij.
“Militaire dienstplicht als systeem is diep geworteld in de Noorse samenleving, als onderdeel van de democratie. Alle Noorse mannen, en nu dus ook vrouwen, zijn gelijk in de verdediging van het land, wordt er gezegd. Als de dienstplicht zou verdwijnen, zou iets heel fundamenteel worden afgebroken – althans, dat is het geloof.”
“Een professioneel leger is ondenkbaar. Het feit dat Noorwegen vandaag de dag eigenlijk een professioneel leger heeft, wordt niet ter discussie gesteld. Men kan zich afvragen: hoe democratisch is de dienstplicht wanneer slechts een vierde van de mannen wordt ingelijfd, en straks waarschijnlijk nog minder vrouwen, en als het gaat om het betrekken van de dienstplichtige soldaat in de besluitvorming en militaire strategie?”
“Voorheen zette het feminisme vraagtekens bij de structuur van de samenleving en maakte het patriarchaat en militaire functies zichtbaar. Feministen wilden deze veranderen door geweldloosheid en te experimenteren met andere manieren van leven. Deze fundamentele vragen zijn verdwenen uit het referentiekader van het hedendaagse feminisme in Noorwegen.”
Ook op Noorse internetfora voor vrouwen woedt de discussie. Een lezeres schrijft: “Ik meen niet dat vrouwen niets te zoeken hebben in het leger, maar er zijn nu eenmaal grote fysieke verschillen en eigenlijk zouden alleen de meest gemotiveerde vrouwen hun dienstplicht moeten vervullen. Dat kunnen ze nu ook al vrijwillig doen. Het is duidelijk dat er in de praktijk weinigen opgeroepen zullen worden, dus ik denk niet dat de praktische gevolgen zo groot zijn. Het is slechts een politiek besluit, een wassen neus.”
Een andere lezeres schrijft: “Eerst professionaliseren we het leger door een drastische vermindering van het aantal personeelsleden dat in militaire dienst wordt opgeroepen maar er zijn meer dan genoeg vrijwilligers, dus nu breiden we de dienstplicht uit? Waar is de logica?”
De rood-groencoalitie, bestaande uit de sociaaldemocratische Arbeiderspartij, Sociaal-Linkspartij en de Centrumpartij, regeerde de afgelopen 8 jaar in Noorwegen. De partijen hebben aan populariteit ingeboet omdat de regering van Jens Stoltenberg te bureaucratisch zou zijn en overheidsgeld niet op de gewenste manier zou spenderen.
De verkiezingen in Noorwegen op 9 september zijn gewonnen door centrumrechts. De centrumrechtse Høyrepartij van Erna Solberg gaat waarschijnlijk een minderheidscoalitie vormen met onder meer de populistische anti-immigratiepartij Vooruitgang. Defensie zal daarmee naar alle waarschijnlijkheid aan politiek belang winnen.
De populistische anti-immigratiepartij Vooruitgang (‘Fremskrittspartiet’) wil Noors lidmaatschap van en invloed in de NAVO garanderen door actieve politieke en militaire deelname en zorgen voor een sterke alliantie met de Verenigde Staten als haar bondgenoten.
Høyre wil inzetten op meer investeringen in Defensie, het bewaken van een hoog opleidingsniveau binnen alle operationele afdelingen en zorgen dat er nieuwe gevechtsvliegtuigen (JSF) worden aangeschaft. Daarnaast wil de partij meer ondersteuning van de permanente NAVO-aanwezigheid in Noorwegen, alsmede het vergemakkelijken van militaire oefeningen van bondgenoten op Noors gebied. De partij is voorstander van dienstplicht voor mannen en vrouwen.
Slechts zes landen binnen de Europese Unie kennen nog een verplicht verblijf bij ’s lands verdediging, te weten Griekenland, Cyprus, Denemarken, Estland, Finland en Oostenrijk. Van de grote mogendheden kent alleen Rusland een dienstplicht. Israel is het enige land ter wereld dat een dienstplicht heeft voor zowel mannen als vrouwen.
Uit een recente studie bleek dat 210 programma’s van burgerdienst actief zijn in 57 landen over de hele wereld. Deze zijn zowel internationale als nationale programma’s, gesteund door de staat of door civiele maatschappij. In sommige landen wordt burgerdienst als alternatief voor legerdienst voorgesteld, bijvoorbeeld in geval van gewetensbezwaar. Sommige landen stellen echter burgerdienst voor aan jongeren, onafhankelijk van de verplichte legerdienst.
Bronnen: DeWereldMorgen.be
Selma Franssen
Mening ODB
In Nederland is de dienstplicht voor mannen nog steeds van kracht alleen de opkomstplicht is in de vorige eeuw komen te vervallen. Het lijkt de ODB verstandig voor de Staat der Nederlanden om ook deze regeling te moderniseren. Net als in Noorwegen is er in Nederland weinig tot geen behoefte om iedereen op te roepen voor zijn/haar dienstplicht. Daarom zou het verstandig zijn om, indien de behoefte zou bestaan om de opkomstplicht te activeren, de dienstplicht uit te breiden en te veranderen naar een “sociale dienstplicht” bij meerdere onderdelen van de samenleving. Zo’n regeling is immers rechtvaardiger naar elk individu toe.
